فرزند باید از دستورهای پدر و مادر پیروی کند، تا آنجا که اگر فرزند را از انجام عمل مستحبی بازدارند و این عمل مستحب موجب آزار یکی از آن دو شود، حرام است. به فتوایی از مقام معظم رهبری توجه کنید:
س: اگر والدین در اعمال مستحبی مثل رفتن به جمکران و... مانع انسان شوند یا به طور کلی در مسئله ای مخالفت کنند و یا به کاری اصرار داشته باشند، اطاعت از آنها واجب است؟
ج: اطاعت از والدین واجب نیست، لکن اذیت کردن آنان حرام است مگر در انجام واجبات و ترک محرمات.1
توضیح: ممکن است یکی از والدین از فرزند بخواهد به جای آب، شربت بخورد، ولی فرزند می داند که با نافرمانی در این مورد، او اذیت نمی شود. اگرچه عمل به توصیه پدر یا مادر مطلوب است، با این سرپیچی، کار حرامی را مرتکب نشده است، ولی اگر احتمال اذیت شدن والدین را بدهد، باید اطاعت کند. پس باید توجه داشت که اگر خواسته ما نیز موجب نارضایتی پدر و مادر باشد، شایسته است خواسته آنان را مقدّم بداریم ، چنان که امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:
... حَتّی أوثِرَ عَلی هَوای هَواهُما وَ أَقَدِّمَ عَلی رِضای رِضاهُما.2
... (بارخدایا توفیقم ده) تا خواسته آنها را بر آرزوی خود برگزینم و خشنودی ایشان را بر خشنودی خویش مقدّم دارم.
در این دستور، فقط یک مورد، استثنا شده و آن زمانی است که حرف پدر و مادر با سخن خداوند مخالفت داشته باشد و انجام امر والدین به ترک عمل واجب یا ارتکاب حرام منجر شود. در این مورد، فرزندان باید با احترام به والدین از دستور الهی سرپیچی نکنند، چنان که امام رضا علیه السلام می فرماید:
بِرُّ الْوالِدَینِ واجِبٌ وَ اِنْ کانا مُشْرِکَینِ ، وَ لا طاعَةَ لَهُما فِی مَعْصِیةِ الْخالِقِ .3
نیکی به پدر و مادر واجب است اگرچه مشرک باشند، ولی در معصیت خالق ، از آنان نباید اطاعت کرد.
امام سجاد علیه السلام لزوم پای بندی به دو خصلت نیکی به پدر و مادر و اطاعت از آنها را این گونه بیان می کند:
أَللَّهُم َّ اجْعَلْنِی أَهابُهُما هَیبَةَ السُّلْطانِ الْعَسُوفِ وَ أَبَرُّهُما بِرَّ الْأُمِ ّ الرَّئُوفِ .4
بار خدایا! چنانم کن که هیبت و شکوه پدر و مادرم، همچون شکوه پادشاهان مستبد و خودکامه در دلم جای گیرد و حال آنکه با آنان چون مادری مهربان باشم.
در این فراز، امام به دو کار به ظاهر ضد هم اشاره کرده است تا ضمن آنکه هیبت آنان مانند یک پادشاه در نظرم باشد، مانند فردی بسیار مهربان با والدینم رفتار کنم. این مطلب بسیار زیبا بیان شده و نشان دهنده نهایت اهمیت دو طرف است ؛ یعنی توجه به هیبت و احترام به پدر و مادر و نوعی فاصله گرفتن از ایشان و درعین حال، با آنان بسیار مهربان بودن و به آنها نزدیک شدن.
در فرازی دیگر، شوق فراوان در نیکی به والدین و اطاعت از آنان را با جمله هایی بسیار زیبا و آکنده از محبت بیان می کند:
وَ اجْعَلْ طاعَتِی لِوالِدَی وَ بِرِّی بِهِما أَقَرَّ لِعَینِی مِنْ رَقْدَةِ الْوَسْنانِ وَ أثْلَجَ لِصَدْرِی مِنْ شَرْبَةِ الظَّمْانِ. 5
بار خدایا! فرمان برداری از پدر و مادر و نیکی و مهربانی مرا در حق ایشان برای من شادی بخش تر از به خواب رفتن بی خوابی کشیدگان و آب سرد نوشیدن جگرسوختگان گردان... .
امام سجاد علیه السلام با این تشبیه ، اهمیت و لزوم اطاعت و نیکی به والدین را بیان می کند که این خدمت باید از نوشیدن آب برای انسان تشنه و خواب به چشمان انسان خسته لذت بخش تر باشد.
نکته ای که باید دقت کرد، این است که اگر به پدر و مادر خود نیکی کردیم، نباید آن را دستاویز منت نهادن و مغرور شدن قرار دهیم.
امام سجاد علیه السلام می فرماید:
... وَ أسْتَکْثِرُ بِرَّهُما بِی وَ إِنْ قَل َّ وَ أسْتَقِل ُّ بِرِّی بِهِما وَ إِنْ کَثُرَ.6
... و نیکویی شان را درباره خود، هرچند اندک باشد، بسیار شمارم و نیکویی خود را درباره آنها هرچند بسیار باشد، کم بدانم.

یکی از مهم ترین وظایف فرزندان در برابر پدر و مادر نیکی به آنهاست که در آیات و روایات بسیار به آن سفارش شده است. به روایت زیر توجه کنید:
ابن مسعود می گوید از پیامبر اسلام پرسیدم : کدام عمل نزد خداوند محبوب تر است ؟ فرمود: نماز در وقت آن . گفتم : سپس چه عملی ؟ فرمود: نیکی به والدین . پرسیدم : بعد چه عملی ؟ فرمود: جهاد در راه خدا.1
نیکی به پدر و مادر نمونه های فراوان دارد:

یک ـ کمک به والدین
از جلوه های نیکی به والدین ، کمک کار بودن برای آنان است. پدر و مادر که عمری برای فرزندان خود زحمت کشیده اند، به ویژه در کهن سالی سزاوار آن هستند که فرزندان یاری شان کنند. امام سجاد علیه السلام در دعا برای فرزندان خود این وظیفه را گوشزد می کند:
أَللّهُم َّ اشْدُدْ بِهِمْ عَضُدِی وَ أَقِمْ بِهِمْ أَوَدِی ... وَ أعِنِّی بِهِمْ عَلی حاجَتِی .2
بار خدایا، بازویم را به وجودشان نیرومند و اختلال امورم را به آنان اصلاح فرما و... به دست آنان در برآمدن نیازم مرا یاری ده.
از امام سجاد علیه السلام نقل است که :
مِنْ سَعادَةِ الرَّجُلِ أَنْ یکُونَ لَهُ وُلْدٌ یسْتَعِینُ بِهِمْ . 3
از خوشبختی های مرد این است که فرزندانی داشته باشد که از آنان در برنامه های زندگی کمک بگیرد.
امام علی علیه السلام می فرماید: «وَ کُنْ حافِظاً لِلْوالِدَینِ وَ ناصِراً؛ و حافظ و یاری کننده پدر و مادر باش «.4
مقصود از پاسداری و یاری رسانی، حفظ وجود پدر و مادر از خطرها ، آسیب ها و حادثه هایی است که سر راهشان وجود دارد و نیز یاری رساندن به آنان در دوران پیری و ناتوانی و حتی یاری رسانی به حفظ آبرویشان.5

دو ـ دعاگویی همیشگی
حضرت امام سجاد علیه السلام از خداوند می خواهد که مبادا دعا برای پدر و مادر را پس از هر نماز فراموش کند. گویی دعا برای آنان از تعقیبات نماز است. دعا برای پدر و مادر اختصاص به این زمان ندارد، بلکه حضرت در هر ساعتی از شب و روز به یاد آنان بودن را از خداوند می خواهد:
أَللَّهُم َّ لا تُنْسِنِی ذِکْرَهُما فِی أدْبارِ صَلَواتِی وَ فِی إِناً مِنْ آناءِ لَیلِی وَ فِی کُلِّ ساعَةٍ مِنْ ساعاتِ نَهارِی .6
بار خدایا! هیچ گاه در پس نمازهایم و در هیچ یک از لحظه ها و ساعت های شب و روزم، یاد خیرشان را از ذهن و دلم مبر.

سه ـ آمرزش خواهی
رنج های پدر و مادر آن قدر زیاد است که به دلیل نیکی به فرزندان ، سزاوار بخشایش الهی می شوند:
... وَ اغْفِرْ لَهُما بِبِرِّهِما بِی مَغْفِرَة ً حَتْماً. 7
... و ایشان را به سبب خوبی هایی که در حق من داشته اند، مشمول غفران حتمی قرار ده.
فرزند صالح باید برای پدر و مادر خود آمرزش بخواهد و آنان را فراموش نکند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
مِیراثُ اللهِ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَلَدٌ صالِحٌ یسْتَغْفِرُهُ.8
میراث خدا برای بنده مؤمنش ، فرزند صالحی است که برای او آمرزش بطلبد.

احترام و نیکی کردن به پدر و مادر آن قدر در فرهنگ اسلامی اهمیت دارد که در قرآن مجید، بعد از دعوت به توحید، به آن سفارش شده است :
وَ قَضی رَبُّک َ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِِیاه ُ وَ بِالْوَالِدَین ِ إِحْسَاناً. (اسراء: 24)
پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید... .
در مقایسه ای کوتاه بین فرهنگ اسلامی و فرهنگ مادی غرب (که متأسفانه تاریکی های آن به کشورهای اسلامی هم رخنه کرده است )، می بینیم که ارزش خانواده در آن کشورها پایین آمده است . نه تنها رابطه عاطفی فرزندان به والدین کم شده، بلکه از آن بدتر، رابطه عاطفی والدین به فرزندان نیز رو به کاهش است ، به گونه ای که عده ای پرورش حیوانات را بر تربیت فرزندان خود ترجیح می دهند.
در این قسمت، با بررسی دعاهای صحیفه سجادیه، اهمیت و جایگاه والای پدر و مادر و لزوم اخلاق پسندیده در برخورد با آنان را تبیین می کنیم .
امام سجاد علیه السلام آن قدر مقام والدین را بالا می داند که برای آشنایی به وظایف خود در مورد آنها، از خداوند یاری می طلبد. این سخن نشان می دهد که ما نیز باید با وظایف و اخلاق پسندیده برخورد با پدر و مادر آشنا شویم:
وُ أَلْهِمْنِی عِلْم َ مُا یجِبُ لَهُما عَلَی إِلْهاماً وَ اجْمَعْ لِی عِلْمِ ذلِک َ کُلِّهِ تَماماً.1
(خدایا) وظیفه ام را نسبت به پدر و مادرم به من الهام کن و همه دانش خدمتگزاری به آن دو را به من بیاموز.
امام سجاد علیه السلام در جای دیگر بیان می دارد که ادای حق پدر و مادر از توان فرزند خارج است :
هَیهَاتَ ما یسْتَوْفِیانِ مِنِّی حَقَّهُما وَ لا أُدْرِکُ ما یجِبُ عَلَی َّ لَهُما وَ لا أَنَا بِقاضٍ وَظَیفَةَ خِدْمَتِهِما.2
نه! هرگز نتوانند همه حقی را که بر گردن من دارند، به تمامی استیفا کنند و من نیز آن سان که شایسته آنهاست، هرگز نتوانم حقشان را بشناسم و هرگز نتوانم حق خدمتشان را به جای آورم .
و با این همه، از خداوند می خواهد که از آنان تشکر کند و به آنان پاداش دهد:
أَللّهُم َّ اشْکُرْ لَهُما تَرْبِیتِی وَ أَثِبْهُما عَلی تَکْرِمَتِی .3
خدایا آنان را به پاس تربیت و پرورش من، پاداش نیکو عطا کن و در برابر گرامی داشت من، از پاداشی شایسته برخوردارشان فرما.
در توضیح شکر خداوند از بندگان باید گفت: «شکر از جانب خداوند، جزا دادن اوست و این به دلیل انجام طاعات خداوند است که با ثواب های بزرگ از جانب پروردگار همراه می شود ».4
پس تشکر خداوند از پدر و مادر اهمیت و جایگاه آنان را می رساند، ولی فرزندان نسبت به والدین چه رفتاری باید داشته باشند؟

والدین نباید بین فرزندان خود، دختر یا پسر تفاوت بگذارند و باید با آنها به عدالت رفتار کنند. روایت شده است چون به امام سجاد علیه السلام مژده ولادت فرزندی را می دادند، ایشان از دختر یا پسر بودن او نمی پرسید، بلکه می فرمود: «أَسَوِی ٌّ؛ آیا سالم است ؟» و چون سالم بود، می فرمود: «اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذِی لَمْ یخْلُقْهُ شَیئاً مُشَوَّهَاً؛ خدا را شکر که مخلوقی ناقص العضو خلق نکرد».1

فرزندان ، نیازمندِ داشتن الگو هستند و دوست دارند از اخلاق و روش دیگران پیروی کنند. ازاین رو، لازم است پدر و مادر ضمن آموزش اخلاق نیکو به فرزندان ، آنان را با افرادی که دوستدار خدایند، به شیوه ای هنرمندانه آشنا سازند که فرزندان، دل بسته آن افراد گردند و فریفته افراد نااهل نشوند. امام سجاد علیه السلام می فرماید:
وَلِأَوْلِیائِکَ مُحِبِّینَ مُناصِحِینَ وَ لِجَمِیعِ أَعْدائِکَ مُعانِدِینَ وُ مُبْغِضِینَ.1
آنان را دوستداران و خیرخواهان برای دوستانت و دشمنان و کینه داران برای همه دشمنانت قرار ده .
به گفته یکی از شارحان صحیفه سجادیه ، «آنان را دوستدار خالصانه اندیشه اولیای الهی و یاری کننده آنان قرار ده». 2

امام سجاد علیه السلام از خداوند می خواهد که فرزندانش، پرهیزکار ، پاک و فرمانبر خداوند شوند. پس باید به این نکته توجه داشت که افزون بر رعایت اصول تربیتی، باید از خداوند خواست که فرزندان در مسیر درست اعتقادی قرار گیرند:
وَ اجْعَلْهُمْ أَبْراراً أَتْقِیاءَ بُصراءَ سامِعِینَ مُطِیعِینَ لَکَ . 1
ایشان را نیکوکاران و پرهیزکاران و بینایان (راه حق ) و شنوندگان (سخن راست ) و فرمانبران خود قرار ده .
امام این گونه بر تربیت صحیح و نیکوی فرزندان تأکید می کند:
وَ أَعِنِّی عَلی تَرْبِیتِهِمْ وَ تَأْدِیبِهِمْ وَ بِرِّهِمْ .2
و مرا در پرورش و تأدیب (راه پسندیده نمودن ) و نیکی کردن ایشان یاری فرما.
تربیت فرزند از حقوق او و بر گردن پدر و مادر است، چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید:
تَجِبُ لِلْوَلَدِ عَلی والِدِهِ ثَلاثُ خِصالٍ: إِخْتِیارُهُ لِوالِدَتِهِ وَ تَحْسِینُ اسْمِهِ وَالْمُبالَغَةُ فِی تَأْدِیبِهِ.3
سه چیز برای فرزند بر عهده پدر است: برگزیدن مادر خوب برای او، نام نیک بر او نهادن و تلاش فراوان در تربیت او.
در این روایت بر تربیت تأکید شده است؛ یعنی پدر باید در تربیت فرزندان بسیار بکوشد و با استفاده از شیوه های مناسب و توکل به خداوند، صبورانه و با دقت، تمام همت خود را در تربیت فرزندان صرف کند. البته باید دانست که تربیت از لحظه انعقاد نطفه آغاز می شود و تا پایان بلوغ و پس از آن ادامه می یابد و هرگز نباید گمان کرد که «بچه است و نمی فهمد؛» زیرا بسیاری از کارهای پدر و مادر و اطرافیان از کودکی در او تأثیر می گذارد.
در تربیت فرزندان گاهی لازم است پدر و مادر شیوه تشویق و تنبیه بهنگام را به کار گیرند. برای نمونه، وقتی کودک شما به مسجد آمد یا دخترتان خود را به حجاب آراسته کرد، به او محبت ویژه کنید، لباس یا خوراکی مورد علاقه اش را برای او بخرید و به شیوه ای مناسب او را تشویق کنید.
نکته دیگر در تربیت فرزند، انتخاب نام نیکو برای وی است که در روایات بر آن بسیار تأکید شده است. فرزندی که نام یکی از اولیای دین را دارد، رابطه ای بین خود و او احساس می کند. ازاین رو، تلاش می کند خود را از نظر روحی و اخلاقی به آن شخص نزدیک سازد. این ارتباط درونی با صاحبِ نام می تواند وی را از انجام کارهای ناروا بازدارد. البته باید والدین، فرزند خود را به این نکته ها توجه دهند.4

امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه از خداوند می خواهد که فرزندانی صالح در عقیده و آراسته به فضیلت های اخلاقی داشته باشد: «وَأَصِح َّ لِی ... أَدْیانَهُمْ وَ أَخْلاقَهُمْ؛ و آیین و اخلاقشان و... را برای من سالم بدار».1
والدین باید مراقب باشند که فرزندان آنان تحت تأثیر عقیده های انحرافی و اخلاق افراد منحرف قرار نگیرند و در روابط آنان دقت و برای آموزش معارف ناب دینی به آنان اقدام کنند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
بادِرُوا أَحْداثَکُمً بِالْحَدِیثِ قَبْلَ اَنْ تُسبِقَکُم اِلَیهِمُ الْمُرْجِئَةُ.2
در آشنا کردن نوجوانانتان به حدیث شتاب کنید، پیش از آنکه گروه های منحرف با افکارشان بر آنان چیره شوند.
پدر و مادر، نخستین استادان کودکند. پس باید در گفتار و کردار خود مراقب باشند که اخلاق ناپسند از آنها سر نزند؛ زیرا فرزندان به صورت مستقیم و به سرعت آن را فرامی گیرند.3
همچنین لازم است کودک را تشویق کنیم که آداب مهم مذهبی و فریضه های عبادی مانند نماز، روزه، دعا، راز و نیاز با خدا و سپاس گزاری از نعمت ها را انجام دهد. به او بیاموزیم که با حضور قلب، مشکلات خود را به خدا بگوید و از او یاری بخواهد و برای توفیق خود در انجام کارهای نیک، هدایت بجوید و چون مرادش حاصل شد، سپاس گزاری کند.4
یکی از مهارت های مورد نیاز کودک، بالابردن قدرت اندیشیدن اوست. برای کسب این مهارت باید کودک را به پرسش از محیط اطراف خود تشویق کنیم و زمینه این پرسشگری را با دقت در نوع بازی های وی و با بهره گیری از نظر کارشناسان فراهم آوریم. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «مَنْ سَأَلَ فِی صِغَرِهِ أَجابَ فِی کِبَرِهِ؛ هرکس در خردسالی بپرسد، در بزرگ سالی پاسخ می دهد».5
برخی دیگر از مواردی که با توجه به روایات باید به کودکان آموزش داده، از این قرارند:
ـ آموزش قرآن کریم؛
ـ شعرهای آموزنده: از روایات چنین برمی آید که این شعرها باید دربردارنده آگاهی های مورد نیاز اعتقادی، اخلاقی و رفتاری کودک و انس با اهل بیت علیهم السلام باشد؛
ـ نوشتن؛
ـ ورزش هایی نظیر شنا و تیراندازی.

با بیانی از امام سجاد علیه السلام ، اخلاق والدین در برابر فرزندان را تا اندازه ای روشن می کنیم. امام سجاد علیه السلام به فرزندش می فرماید:
یا بُنَی َّ اِن َّ اللهَ لَمْ یرْضَکَ لِی فَأَوْصَاکَ بِی ، وَ رَضِینِی لَکَ فَلَمْ یوصِنی بِک َ وَ اعْلَمْ أَنَّ خَیرَ الْآباءِ لِلْاَبْنَاءِ مَنْ لَمْ تَدَعْهُ الْمَوَدّةُ اِلی التَّفْریطِ فِیهِ ، وَ خَیرُ الْأَبْنَاءِ لِلْآبَاءِ مَنْ لَمْ یدَعْهُ التَّقْصیرُ إِلَی الْعُقُوق ِ.1
فرزندم ، خداوند محبت و میل مرا در تو قرار نداد و به دلیل همین نسبت به من ، به تو سفارش کرد، ولی میل و محبت تو را در من قرار داد و نسبت به تو به من سفارش نکرد. بدان که بهترین پدران برای فرزندان ، آنانند که دوست داشتن فراوان، [ایشان را] به کوتاهی (در تربیت صحیح فرزندان ) نکشاند و بهترین فرزندان برای پدران، آنانند که کوتاهی، [ایشان را] (در ادای وظایف ) به عقوق و نافرمانی والدین نکشاند.
در این حدیث ، امام سجاد علیه السلام به وجود غریزه ای در پدر و مادر، به نام محبت ، اشاره و بیان می کند که دیگر نیازی به تأکید خداوند بر نیکی و احسان به فرزندان نیست و این میل طبیعی آنان به فرزندان اگر مهار نشود، ممکن است در تربیت درست فرزندان خلل ایجاد کند.

مرد نسبت به زن خود باید غیرت داشته باشد و با نظارت بر رفتار همسر خود با نامحرمان، در صورت لزوم از همسر خود دفاع کند. البته این غیرت ورزی نباید به مرز بدگمانی برسد.
رسول الله صلی الله علیه و اله می فرماید: «اِنَّ الْغَیرَةَ مِنَ الْإِیمَانِ ؛ به راستی که غیرت از ایمان است .»1 ایشان در سخنی دیگر می فرماید: «اِن َّ اللهَ تَعَالی لَیبْغِضُ الرَّجُلَ یدْخَلُ عَلَیهِ فِی بَیتِهِ فَلاَ یقَاتَلُ ؛ بی گمان ، خدای تعالی نفرت دارد از مردی که به زور وارد خانه اش شوند و او نجنگد».2
معصومان از جمله امام سجاد علیه السلام نه فقط در مورد اهل و عیال خود غیرت داشتند، بلکه برای دیگران، حتی دشمنان خود نیز در هنگام ضرورت ، غیرت نشان می دادند.
در سیره حضرت زین العابدین علیه السلام آمده است : در آغاز شورش مدینه بر ضد یزید که مردم، امویان را از شهرها بیرون راندند، امام از روی غیرت و مردانگی ، همسر مروان بن حکم را به درخواست مروان پناه داد. اهمیت این نکته آنجاست که بدانیم مروان کسی بود که برای بیعت گرفتن از امام حسین علیه السلام در مدینه ، از حاکم شهر خواست تا امام را وادار به بیعت بکند یا او را به قتل برساند.3

همسر خوب برای گرم نگه داشتن کانون خانواده باید مهربان و ایثارگر باشد و دیگران را بر خود مقدّم دارد و با دشواری ها و ناسازگاری های زندگی بسازد. از بیان خواسته ای که ممکن است خارج از توان همسرش باشد، خودداری کند، حتی اگر آذوقه باشد. در بیان این نکته به سیره ای از معصومان اشاره می کنیم:
«روزی صبحگاهان، امام علی علیه السلام فرمود: فاطمه جان ، آیا غذایی داری تا از گرسنگی بیرون آییم ؟ پاسخ داد: نه ، به خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامت برگزیده، سوگند، دو روز است که در منزل غذای کافی نداریم . آنچه بود به شما و فرزندانم، حسن و حسین دادم و خود از غذای اندک موجود، استفاده نکردم . امام با تأسف فرمود: فاطمه جان ! چرا به من خبر ندادی تا برای تهیه غذا بروم ؟ حضرت زهرا علیها السلام پاسخ داد: یا اباالحسن ! من از پروردگار خود حیا می کنم چیزی را که شاید تو بر آن قدرت و توان نداری ، از تو درخواست کنم».1
بسیار زیباست که بانوان ما با پیروی از حضرت زهرا علیها السلام ، از بسیاری خواسته های خود چشم بپوشند و بدانند که چه بسا خانواده ای با درآمد کم و امکانات محدود، بسیار خوشبخت تر از خانواده هایی است که در رفاه مادی هستند.

امام سجاد علیه السلام در صحیفه برای خانواده خود از خداوند خیر و نیکی می خواهد و به درگاه الهی برای آنان دعا می کند. همسران نیز باید این گونه عمل کنند و برای یکدیگر طلب خیر و نیکی بخواهند: «وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَی ّ... وَ لِاَهْلی وَ وُلْدِی ...؛ خدایا، من و والدین ... و همسر و فرزندانم را بیامرز.»1 یا «وَ بَارِِکْ لِی فِی أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ مَالِی ...؛ خدایا، خیر و برکت خود را برای من ، بر همسر و فرزندان و مالم عنایت کن ...».2