یکی از اصول مورد تأکید اسلام در اخلاق اجتماعی، همکاری با یکدیگر است. امام سجاد علیه السلام در موارد مختلفی این امر را گوشزد می کند، از جمله یاری به نیکان را متذکر می شود: «... وَاجْعَلنی لَهُمْ نَصیراً؛ خدایا مرا یاری کننده به آنان قرار بده».1
همکاری با یکدیگر از برنامه های مهمّ زندگی است. تقسیم کار ها بهترین روش در اجرای این امر است. برای نمونه، مرد کارهای بیرون از خانه را انجام دهد و زن کارهای داخل خانه را.
این همکاری گاهی جنبه روانی هم دارد. رهبرمعظم انقلاب می فرماید:
همکاری و کمک گاهی به این نیست که وارد حجم کار یکدیگر بشوند، نه! بلکه یکدیگر را روحاً تدارک کنند. مردها معمولاً با مسائل پیچیده تری در جامعه برخورد دارند. زن ها می توانند به آنها روحیه بدهند. می توانند خستگی آنها را از تنشان بیرون کنند. به آنها تبسم کنند و به آنها دلخوشی دهند. اگر چنانچه خانم ها هم کاری بیرون از خانه دارند، باز مرد به آنها کمک کند و او را تقویت نماید.2

یکی دیگر از ویژگی هایی که همسران باید رعایت کنند، نیکو سخن گفتن و دوری کردن از صحبت های آزاردهنده و ناراحت کننده است. امام سجاد علیه السلام بر رعایت این امر در خانواده تأکید می کند:
اَلْقَوْل ُ الْحَسَنُ یثْرِی الْمالَ وَ ینْمِی الرِّزْقَ و ینْسِی فی الْأَجَلِِ وَ یحَبِّبُ إِلَی الْأَهْل وَ یدْخِلُ الْجَنَةَ. 1
سخن نیکو مال را فراوان می کند و روزی را زیاد می کند و در مرگ تأخیر می اندازد و انسان را نزد همسرش محبوب می سازد و آدمی را به بهشت وارد می کند.
بر اساس این حدیث ، سخن نیکو هم انسان را نزد خانواده محبوب می سازد و هم موجب خوشبختی فرد می شود.

امام سجاد علیه السلام  می فرماید:
فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللهَ جَعَلَهَا سَکَناً وَ مُسْتَراحاً. 1
و اما حق همسرت آن است که بدانی خداوند متعال با آفرینش او، وسیله آرامش و آسایش تو را فراهم کرده است .
محیط کار و تلاش خارجی برای مسائل اقتصادی ، کسب درآمد، تحصیل و تدریس علم و هر کاری، با شرایط خود اداره می شود، ولی مدیریت خانه با دیگر مجموعه ها متفاوت است . مدیر خانواده باید بداند که خانه ، محل آرامش ، انس ، محبت ، صفا و صمیمیت است و آن کسی که موجبات رفاه و آرامش را فراهم می آورد، همسر است .2
آیه زیر لزوم آرامش در محیط زندگی را گوشزد می کند:
وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیها وَ جَعَلَ بَینَکُمْ مَوَدّةً وَ رَحْمَةً. (روم: 21)
و از نشانه های [قدرت و ربوبیت ] او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و در میان شما دوستی و مهربانی قرار داد.
بر زن لازم است که محیط خانه را کانون آرامش مرد سازد و بر مرد نیز لازم است چنین محیطی را برای همسر خویش فراهم آورد. بنا بر آیه بالا، ماندگاری این آرامش به ابزاری نیاز دارد؛ یعنی اگر می خواهید این آرامش تا پایان زندگی بماند، باید از ابزاری به نام الفت ، مودّت و رحمت استفاده کنید.3 امام سجاد علیه السلام آرامش خانواده را این گونه از خداوند می خواهد: «وَ لَا تُوحِشَ بِی اَهْلَ اُنْسِی ؛ و اسباب وحشت خانواده ام را فراهم مکن (به آنها آرامش عطا کن )». 4

وجود مهربانی میان همسران بسیار ضروری است و خداوند در قرآن کریم به همسران چنین سفارش می کند: «وَ جَعَل َ بَینَکُم ْ مَوَدَّة ً وَ رَحْمَةً؛ و در میان شما دوستی و مهربانی قرار داد». (روم: 21)
امام سجاد علیه السلام در رسالة الحقوق در بیان حقوق همسر به این حق نیز اشاره می کند:
وَ أَمَّا حَقُ رَعِیتِکَ بِمِلْکِ النِّکَاحِ ... فَإِنَّ لَها حَق َّ الرَّحْمَةِ وَ الْمُؤانَسَةِ. 1
و اما حق همسرت آن است ... که وی حق مهربانی و انس و مودّت بر تو دارد.
حتی توصیه شده است که انسان محبت خود را به همسرش ابراز کند، چنان که پیامبر گرامی اسلام می فرماید:
قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْاََةِ: اِنّی اُحِبُّکِ لَایذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا اَبَدًا.2
این گفته مرد به زنش که «دوستت دارم» هرگز از قلبش بیرون نمی رود.
این آیه و حدیث ها، دیدگاه و فرهنگی ناب را در زندگی مشترک نشان می دهد؛ یعنی در باور و اندیشه زن و مرد باید زندگی بر اساس مهربانی و محبت شکل گیرد و اگر چنین شد، سخن گفتن درباره بسیاری از حقوق لازم نیست.
«وقتی اساس زندگی بر مبنای دوستی و صمیمیت برقرار شد، نیازی نیست که مرد را به امری ملزم نماییم و یا زن را به کاری وادار کنیم . همین صفا، محبت و صمیمیت ، هر دو را به انجام وظایف خود آشنا می کند».3

امام سجاد علیه السلام در حدیثی ، یکی از لوازم چهارگانه کامل شدن اسلام را «حُسن خلق» با همسر می داند:
أَرْبَعٌ مَنْ کُن َّ فِیهِ کَمُلَ اِسْلَامُهُ ، وَ مُحِّصَتْ ذُنُوبُهُ ، وَ لَقِی رَبَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) وَ هُوَ عَنْهُ راضٍ ، مَنْ وَفی لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا یجْعَلُ عَلی نَفْسِهِ لِلنّاسِ ، وَ صَدَقَ لِسانُهُ مَعَ النّاسِ ، وَ اسْتَحْیا مِنْ کلِّ قَبِیحٍ عِنْدَ اللهِ وَ عِنْدَ النَّاسِ وَ حَسُنَ خُلُقُهُ مَعَ أَهْلِهِ.1
چهار صفت است که اگر در کسی باشد، اسلامش کامل می شود و گناهانش از بین می رود و در حالی خداوند را ملاقات می کند که از او راضی است : به عهد الهی در مواردی که بر او در ارتباط با مردم لازم است، وفا کند؛ زبانش با مردم صادقانه باشد؛ از هر امر زشتی که نزد خداوند و مردم زشت است ، حیا پیشه کند و با همسر و خانواده اش حسن خلق داشته باشد.
در تعریف حسن خلق آمده است:
حسن خلق ملکه ای است که برای صاحب آن ، انجام زیبایی و دوری از زشتی را آسان می کند و این ، در ارتباط با مردم به نیکی و صدق و موّدت و لطف و حسن مصاحبت و معاشرت و مواسات و رفق و حلم و صبر و محبت به دست می آید.2
با این تعبیر، برخی صفات نیکو از لوازم پدید آمدن حسن خلق است و بر انسان لازم است در رفتار با همسر خود محبت، مودّت و صدق را مراعات کند. اکنون به برخی بایسته های اخلاقی زن و شوهر در این زمینه اشاره می کنیم.

سـجـاده ، در حـقـیـت کـلاس درسى است که انسانها براى تحقیق اهداف زندگى ، و شناخت خود و خدا، پرواز به ملکوت را در آن آموزش ‍ مى بینند.
عشق ، بالاترین مرتبه معنویت است که عاشق در این راه خود را فراموش ‍ کرده و هر چه مى بیند، از دریچه چشم معشوق است و امام سجاد (علیه السلام ) این چنین بود.
او زیـنـت عـبـادت کـنـندگان بود. شاهد خاک سرخ کربلا، او باید بیمار شود تا خورشید فـروزان ولایـت خـامـوش نـشـود، و زمـین ، وارث حسین (ع ) را براى حفظ هدایت مسلمین در خود داشته باشد. او از بستر خود مى بیند: تنهایى پدرش را، ناله زینب را، حنجر بریده على اصغر را، عموى بى دست ، سر یاران پدر، و آتش خیمه ها را، اما به سجده مى افتد. و مى گوید: شکرالله خدایا ترا سپاس . او عاشق است و در برابر معشوق پیشانى بر خاک مى نهد و نماز را بر سجاده عشق مى گذارد.
در پیچ و خم جاده زندگى بشر، و در بر هوت انسانیت ، تنها نور قرآن و شعشه معصومین (علیه السلام ) راه را بر انسان مشتاق مى نمایاند.
مـنـت خـدایى را که این موهبت را به ما ارزانى داشت تا ذره اى اداى دین نموده تا در راه نشر حقایق انسانى گام بر داریم .
در این مسیر دست نیاز به صحیفه پیشواى ساجدان دراز کرده و چراغ راه مى طلبیم ، تا با صیقل روح و روان از قافله عشاق جانمانیم . این اثر جرعه ایست از دریاى بى کران عشق .

عزاداری سالار شهیدان
هر مومنی برای کشته شدن حسین علیه السلام دیدگانش پر از اشک گردد، آن گونه که به صورتش روان شود، خداوند غرفه هایی را در بهشت برای او اختصاص می دهد که صدها سال در آن ها جایگزین شود.1

دانش آموزی
اگر مردم می دانستند که دانش آموختن چه سودهایی دارد البته تحصیل می کردند، اگرچه به ریختن خون ها و فرو رفتن در دریاها باشد.2

همراهی با قرآن
اگر همه ی مردم که بین مشرق و مغرب هستند، بمیرند، من از تنهایی نمی هراسم اگر قرآن با من باشد.3

فرو بردن خشم
هیچ جرعه ای ننوشیدم که آن را دوست تر داشته باشم از جرعه ی خشمی که طرف را بدان کیفر ندهم.4

بی نیازی از خلق
همه ی خیر و نیکی را در طمع بریدن از دست مردم دیدم و هرکه هیچ امیدی به مردم نداشته باشد و امرش را در هرکاری به خدا وا گذارد، خدا در هرچیزی او را اجابت می کند.»5