یک ـ وظایف فرزند نسبت به والدین
خداوند متعال به طور تکوینی، محبت و علاقه به والدین را در انسان قرار داده است. علاقه فرزند به والدین امری اعتباری نیست، بلکه واسطه قرار گرفتن والدین در آفرینش فرزند و نگه داری از او، زمینه علاقه و محبت فرزند را به والدین فراهم می آورد.
یکی از اهداف تربیتی صحیفه در زمینه ارتباط با والدین، آن است که هر چه بیشتر فرزندان را نسبت به وظایفشان همچون اطاعت، احترام، گذشت از والدین و احسان در حق ایشان آشنا سازد و آنان را به انجام آن وظایف تشویق کند. امام سجاد علیه السلام برای این منظور در دعای بیست و چهارم که دعا برای والدین است، به مقام والای پدر و مادر و وظایف فرزندان در قبال آنها اشاره می کند و می فرماید:
بار خدایا! مرا چنان گردان که از ابهت پدر و مادر بترسم؛ مانند ترسیدن از پادشاه ستم کار و با ایشان خوش رفتاری کنم، همچون خوش رفتاری مادر مهربان و فرمانبری و نیکوکاری ام را به آنان در نظرم از لذت خواب خواب آلوده، خوش تر و در دلم از آشامیدن تشنه، گواراتر گردان تا آرزوی آنها را بر آرزوی خود برگزینم و خشنودی ایشان را بر خشنودی خویش جلو اندازم.1
بار خدایا! صدایم را در برابر ایشان پایین تر و سخنم را خوشایند و خویم را نرم ساز و دلم را برای آنها مهربان کن و مرا نسبت به ایشان مهربان و دل سوز گردان.2
یکی دیگر از اهداف تربیتی صحیفه سجادیه در زمینه ارتباط با والدین، «حق شناسی و سپاس گزاری» از تلاش های آنها در پرورش و رشد فرزندان است. همان گونه که کفران نعمت و توجه نکردن به حق منعم، عقوبت ابدی را در پی دارد، روی گردانی از والدین و کوتاهی در حق آنها نیز سبب دوری از مسیر قرب الهی می گردد. یکی از آموزه های تربیتی صحیفه که از آشکارترین مصداق های حق شناسی درباره والدین است، طلب خیر و برکت برای آنها در قالب دعاست. امام سجاد علیه السلاممی فرماید:

میل جنسی یکی دیگر از گرایش های مشترک میان انسان و حیوان است. مسئله مهمی که در زمینه رفع نیاز جنسی به عنوان هدف واسطه ای مورد نظر است، رعایت اعتدال در پاسخ گویی به این نیاز جنسی و انتخاب راه درست و کنترل آن است. امام در دعای سی و نهم (طلب عفو)، پس از صلوات بر محمد و آل او، نخستین چیزی را که از خداوند می خواهد، بازداشتن شهوت و خواهش نفسانی از همه حرام هاست: «... وَ اکْسِرْ شَهْوَتِی عَنْ کُلِّ مَحْرَمٍ؛ و شهوت و خواهشم را از هر حرام و منع شده ای بشکن».1
از آنجا که شهوت، مصداق های زیادی از جمله غریزه جنسی دارد، این فراز و فرازهای دیگر، غریزه جنسی را نیز دربرمی گیرد. امام به این نکته اشاره می کند که غریزه شهوت، هدایت شدنی است، ولی ممکن است به انحراف کشیده شود. بنابراین، انسان باید مواظب این غریزه فطری باشد و با ارضای صحیح، جلوی فساد و فحشا را در جامعه بگیرد. امام سجاد علیه السلام در فرازی دیگر در مورد ارضای درست غریزه جنسی می فرماید:
فَخَلَقَ لَهُمُ الَّلیْلَ لِیَسْکُنُوا فِیهِ... وَ لِیَنالُوا بِه لَذَّةً وَ شَهْوَةً.2
و شب را برای ایشان آفرید تا در آن آرام گیرند و بخوابند تا به وسیله آن خوش بگذرانند.

یکی از گرایش های اصلی انسان، گرایش به لذت است. از این گرایش اصلی، شاخه های فرعی گوناگونی جدا می شود که از یک سو به افعال مختلف انسان و از سوی دیگر، به اعضایی که به وسیله آنها این افعال، انجام می پذیرند و نیز به اشیای گوناگون خارجی که متعلّق افعال نام برده هستند، مربوط می شوند. از جمله افعالی که زمینه ساز این لذت های انشعابی برای انسان هستند، «خوردن و آشامیدن» است.1
در صحیفه سجادیه، به برخی نیازها و گرایش های طبیعی، مانند گرسنگی و برطرف کردن این نیازها تحت ضابطه خاصی توجه شده است و عدول از آن، به منزله خروج از خط سیری است که سرانجام ما را به هدف نهایی می رساند. با بررسی صحیفه سجادیه، این ضابطه را می توان در دو محور خلاصه کرد:
1. دیدگاه انسان به ارضای میل به خوردن و آشامیدن
از دیدگاه صحیفه سجادیه، بهره مندی از نعمت های الهی برای کافر و مسلمان به یکسان مهیاست:
وَ اَهْوَنَهُمْ عَلَیْکَ مَنْ اَنْتَ تَرزُقُهُ وَ هُوَ یَعْبُدُ غَیْرَک.2
و خوارترین آنها نزد تو کسی است که تو او را روزی می دهی و او جز تو را می پرستد.
«رِزقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاکَ...؛ روزی تو برای کسی که نافرمانی ات کرده، گسترده است».3