مبانی، پایه های نظری یک نظام را تشکیل می دهد که بر اساس آنها، اصول کلی به منظور پایه ریزی روش های کاربردی تنظیم می گردد. اکنون پرسش این است که نظام تربیتی صحیفه سجادیه از چه اصولی تشکیل شده است؟ نخست به توضیح و تبیین مفهوم «اصل» از نظر تربیتی می پردازیم. سپس با اشاره به بعضی اصول مهم تربیتی که از کلام حضرت امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه قابل استفاده است، جایگاه آن را در نظام تربیتی صحیفه پی خواهیم گرفت.
«اصل»، واژه عربی است و به معنای بیخ، بنیاد، پایه و بُن هر چیزی است.1 در زبان انگلیسی، «اصل» معادل واژه «Origin» و «Principle» است که هر دو به معنای اصل، مبدأ، منشأ و قاعده می آیند.2
در اصطلاح علوم تربیتی، برای اصول همانند مبانی، تعریف های زیادی شده است. برخی نویسندگان، اصول تربیتی را با مبانی مترادف گرفته و وجه تمایزی برای آنها بیان نکرده اند.3 برخی نیز اصول را چنین تعریف کرده اند: «مفاهیم، نظریه ها و قواعد به نسبت کلی که در بیشتر موارد صادق است و باید راهنمای مربیان، معلمان، مدیران، اولیای فرهنگ و والدین دانش آموزان در همه اعمال تربیتی باشد.»4 به بیان بهتر، اصول عبارت است از: مجموعه قواعدی که با نظر به قانون مندی های مربوط به ویژگی های عمومی انسان (مبانی تربیت)، اعتبار شده و به عنوان راهنمای عمل، تدابیر تربیتی را هدایت می کنند. از این تعریف برمی آید که اصول تربیتی، با توجه به مبانی تربیت، استخراج و اعتبار می شوند.5
با توجه به آنچه گفته شد، اصول در علوم کاربردی مانند علوم تربیتی، بر پایه اصول در علوم نظری است که همان مبانی اند؛ یعنی این اصول، یک سری دستورهای کلی اند که با نظر به قانون مندی های یاد شده اعتبار می شوند و راهنمای عمل قرار می گیرند.6