یکی از اهداف گرایشی تربیت در صحیفه سجادیه، «پرورش حس خداجویی» است. گرایش به خدا به عنوان خالق انسان و برطرف کننده نیازها و مشکلات او در فطرت همه وجود دارد و تغییر و تبدیل نیز در آن ممکن نیست.1 امام سجاد علیه السلامدر دعایی با اشاره به فطرت خداجوی انسان می فرماید:
اِبْتَدَعَ بِقُدرَتِه الخَلْقَ اِبْتِداعًا، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلی مَشِیَّتِه اخْتِراعًا، ثُمَّ سَلَکَ بِهِمْ طَریقَ اِرادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فی سَبِیلِ مَحَبَّتِهِ.2
به قدرت و توانایی خود، آفریده ها را نیکو و زیبا آفرید و آنان را به خواست خویش به وجود آورد، بی آنکه از روی مثال و نمونه ای باشد. سپس آنان را در راه اراده خویشتن روان گردانید و در راه محبت و دوستی خود برانگیخت.
برای پرورش این گرایش، نخست باید به تقویت آن و برطرف کردن موانعی همچون گرایش های پست غرایز حیوانی و گرفتاری های روزانه می پردازیم که انسان را از شناخت خدای متعال باز می دارند. امام سجاد علیه السلامدرباره این دسته از موانع می فرماید:
اَلّلهُمَّ اِنیِّ اُصْبِحُ وَ اُمْسِی مُستَقِلاًّ لِعَمَلِی... عَمَلِی اَهْلَکَنی وَ هَوایَ اَرْدانی وَ شَهَواتی حَرَّمَتْنی.3
بار خدایا، من صبح و شام می کنم، در حالی که کردارم را اندک می بینم. کردارم مرا هلاک ساخته و هوای نفس و خواهشم، مرا تباه گردانیده و خواهش های نفسانی ام، مرا بی بهره ساخته است.
اَنَا عَبْدُکَ الَّذی... دَعاهُ هَواهُ اِلی ما زَیَّلْتَهُ.4
من آن بنده تو هستم که هوا و خواهش، او را به آن چه جدا ساخته ای و به آنچه ترسانده ای، خواند.
امام در این فرازها، هوای نفس و خواهش ها و رفتارهایی را که از این دو برمی خیزد، به عنوان عوامل بازدارنده انسان از فطرت خداجو و پیمودن مسیر سعادت معرفی می کند.

یکی از اهداف گرایشی تربیت در صحیفه سجادیه، «پرورش حس خداجویی» است. گرایش به خدا به عنوان خالق انسان و برطرف کننده نیازها و مشکلات او در فطرت همه وجود دارد و تغییر و تبدیل نیز در آن ممکن نیست.1 امام سجاد علیه السلامدر دعایی با اشاره به فطرت خداجوی انسان می فرماید:
اِبْتَدَعَ بِقُدرَتِه الخَلْقَ اِبْتِداعًا، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلی مَشِیَّتِه اخْتِراعًا، ثُمَّ سَلَکَ بِهِمْ طَریقَ اِرادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فی سَبِیلِ مَحَبَّتِهِ.2
به قدرت و توانایی خود، آفریده ها را نیکو و زیبا آفرید و آنان را به خواست خویش به وجود آورد، بی آنکه از روی مثال و نمونه ای باشد. سپس آنان را در راه اراده خویشتن روان گردانید و در راه محبت و دوستی خود برانگیخت.
برای پرورش این گرایش، نخست باید به تقویت آن و برطرف کردن موانعی همچون گرایش های پست غرایز حیوانی و گرفتاری های روزانه می پردازیم که انسان را از شناخت خدای متعال باز می دارند. امام سجاد علیه السلامدرباره این دسته از موانع می فرماید:
اَلّلهُمَّ اِنیِّ اُصْبِحُ وَ اُمْسِی مُستَقِلاًّ لِعَمَلِی... عَمَلِی اَهْلَکَنی وَ هَوایَ اَرْدانی وَ شَهَواتی حَرَّمَتْنی.3
بار خدایا، من صبح و شام می کنم، در حالی که کردارم را اندک می بینم. کردارم مرا هلاک ساخته و هوای نفس و خواهشم، مرا تباه گردانیده و خواهش های نفسانی ام، مرا بی بهره ساخته است.
اَنَا عَبْدُکَ الَّذی... دَعاهُ هَواهُ اِلی ما زَیَّلْتَهُ.4
من آن بنده تو هستم که هوا و خواهش، او را به آن چه جدا ساخته ای و به آنچه ترسانده ای، خواند.
امام در این فرازها، هوای نفس و خواهش ها و رفتارهایی را که از این دو برمی خیزد، به عنوان عوامل بازدارنده انسان از فطرت خداجو و پیمودن مسیر سعادت معرفی می کند.
در مرحله بعد، باید این گرایش هدایت و راهنمایی شود تا به پرستش معبودهای دیگری مانند بت، ماه، ستاره و حتی دل بستگی مفرط به مقام و ثروت کشیده نشود. به همین جهت، خداوند، فطرت خداجویی را در نهاد انسان قرار داده است تا انسان، خودش را به حقیقتی وابسته بداند و خود را به آن حقیقت، نزدیک سازد و آن را تسبیح و تقدیس کند.5 از ویژگی های این فطرت آن است که انسان تا آن حقیقت را نیابد، آرام نمی نشیند، مگر آنکه زنگار غفلت بر دلش بنشیند که در این صورت، با مصداق های کاذب نیز گرایش خداجو آرام می شود.
همچنین عامل ناتوانی ذاتی انسان در اداره امورش، مهم ترین عامل راه یابی انسان به سوی خالق خود است. این فقر ذاتی، گویی در ژرفای جان انسان، احساس نیاز به موجود بی نیاز را به وجود آورده است و این احساس باطنی که ناخودآگاه و پنهان است، گرایش و کشش به سوی غنی بالذات را پدید می آورد. توجه به این صفت ذاتی، مهم ترین عامل در راه یابی انسان به سوی آفریدگار خود است. اگر آدمی این فقر را احساس کند، متوجه خدای خویش می گردد و گرایش به خدا، نتیجه آگاهانه شدن همان احساس نیاز و فقر وجودی است. ازاین رو، با تقویت این احساس و تشدید آن، این گرایش نیز نیرومندتر و اثر آن در زندگی بیشتر خواهد شد. ازاین رو، امام سجاد علیه السلامدر دعای های بسیاری با تأکید فراوان بر فقر و نیازمندی انسان به خدا می فرماید:
«اَلّلهُمَّ... اَنَا اَفْقَرُ الْفُقَرآءِ اِلَیْکَ؛ بار خدایا، من نیازمندترین نیازمندان به تو هستم».6
«وَ زِدْنی اِلَیْکَ فاقَةً وَ فَقْرا؛ و بر فقر و نیازمندی ام به درگاهت بیفزا».7
انحراف انسان، از اشتباه او در یافتن مصداق بی نیاز سرچشمه می گیرد. وقتی او در تشخیص بی نیاز مطلق اشتباه کرد، آنچه که مانند خود فقیر و نیازمند است، به جای مبدأ اصلی برمی گزیند و به سوی آن می گراید. امام سجاد علیه السلاممی فرماید:
وَ اَهْوَ نُهُمْ عَلَیْکَ مَنْ اَنْتَ تَرْزُقُهُ وَ هُوَ یَعْبُدُ غَیْرَک.8
و خوارترین آنها نزد تو کسی است که تو او را روزی می دهی و او جز تو را می پرستد.
بنابراین، پرورش خداجویی به عنوان یک هدف واسطه ای، احیا و تقویت این گرایش و هدایت آن به سوی متعلّق واقعی آن؛ یعنی خداوند است، به گونه ای که نه تنها در شرایط دشوار، بلکه در شرایط عادی نیز بروز پیدا کند. این امر در صورتی ممکن است که انسان همواره نقصان و فقر وجودی خود و غنا و بی نیازی خداوند را یادآور شود و در تشخیص مصداق بی نیاز مطلق به بیراهه نیفتد.

برچسب‌ها: صحیفه سجادیه