«عبادت» یکی دیگر از اهداف واسطه ای در صحیفه سجادیه است. البته عبادت به معنای عام، هر آنچه را در ارتباط با خداست، دربرمی گیرد؛ زیرا روح عبادت ـ که گرایش سپاس گزارانه و ستایش گرانه به خداست ـ در تمام مراحل قرب به خدا همانند ایمان، تقوا و شکرگزاری وجود دارد، ولی آنچه به ویژه در قالب این هدف واسطه ای مورد نظر است، معنای خاص عبادت است که به برقراری نوعی ارتباط مستقیم با خدا گفته می شود. منظور از عبادت، برقراری نوعی ارتباط خاضعانه و ستایش گرانه و سپاس گزارانه است که انسان با خدا برقرار می کند. ازاین رو، تعریف عبادت، مراحل مختلف قرب به خدا را در برنمی گیرد.
مقصود از هدف بودن عبادت، پرورش روحیه بندگی است؛ به گونه ای که انسان همواره نسبت به خدا حالتی فروتنانه و خاشعانه داشته باشد و احاطه او را بر رفتار و نیت هایش بپذیرد. این روحیه، وقتی به دست می آید که عبادت های انسان با توجه قلبی و اخلاص درونی همراه باشد. امام سجاد می فرماید: «لا عِبادَةَ إلاّ بِالتَّفَقُّه؛ هیچ عبادتی جز با فهم و تفقه در آن به دست نمی آید».1
یکی از اهداف تربیتی امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه، پرورش رابطه با خدا در قالب عبادت و مناجات خاضعانه و خاشعانه است. برای این منظور، امام در دعاهای بسیاری مانند «دعا به هنگام درخواست بخشش گناهان»، «دعای نماز شب»، «دعا در توبه و بازگشت»، به پرورش این هدف می پردازد.
امام سجاد علیه السلام در فرازهایی از صحیفه در مورد توفیق بندگی می فرماید:
وَ اعْمُرْ لَیلی بِاِیقاظِی فِیهِ لِعِبادَتِکَ، وَ تَفَرُّدی بِالتَّهَجُّدِ لَکَ.2

«عبادت» یکی دیگر از اهداف واسطه ای در صحیفه سجادیه است. البته عبادت به معنای عام، هر آنچه را در ارتباط با خداست، دربرمی گیرد؛ زیرا روح عبادت ـ که گرایش سپاس گزارانه و ستایش گرانه به خداست ـ در تمام مراحل قرب به خدا همانند ایمان، تقوا و شکرگزاری وجود دارد، ولی آنچه به ویژه در قالب این هدف واسطه ای مورد نظر است، معنای خاص عبادت است که به برقراری نوعی ارتباط مستقیم با خدا گفته می شود. منظور از عبادت، برقراری نوعی ارتباط خاضعانه و ستایش گرانه و سپاس گزارانه است که انسان با خدا برقرار می کند. ازاین رو، تعریف عبادت، مراحل مختلف قرب به خدا را در برنمی گیرد.
مقصود از هدف بودن عبادت، پرورش روحیه بندگی است؛ به گونه ای که انسان همواره نسبت به خدا حالتی فروتنانه و خاشعانه داشته باشد و احاطه او را بر رفتار و نیت هایش بپذیرد. این روحیه، وقتی به دست می آید که عبادت های انسان با توجه قلبی و اخلاص درونی همراه باشد. امام سجاد می فرماید: «لا عِبادَةَ إلاّ بِالتَّفَقُّه؛ هیچ عبادتی جز با فهم و تفقه در آن به دست نمی آید».1
یکی از اهداف تربیتی امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه، پرورش رابطه با خدا در قالب عبادت و مناجات خاضعانه و خاشعانه است. برای این منظور، امام در دعاهای بسیاری مانند «دعا به هنگام درخواست بخشش گناهان»، «دعای نماز شب»، «دعا در توبه و بازگشت»، به پرورش این هدف می پردازد.
امام سجاد علیه السلام در فرازهایی از صحیفه در مورد توفیق بندگی می فرماید:
وَ اعْمُرْ لَیلی بِاِیقاظِی فِیهِ لِعِبادَتِکَ، وَ تَفَرُّدی بِالتَّهَجُّدِ لَکَ.2
و شبم را آباد و بابرکت (شایسته) گردان به بیدار کردنم در آن برای بندگی ات و تنها بودنم به شب خیزی برای (مناجات با) تو.
وَ زَیِّنْ لی التّفَرُّدَ بِمُناجاتِکَ بِاللَّیلِ وَ النَّهار.3
و مناجات و راز و نیاز با خودت را در تنهایی و در شب و روز برایم آراسته و خوشایند گردان.
همچنین امام در دعای شانزدهم ـ درخواست گذشت از گناهان ـ به مناجات با خدا می پردازد و راه نیایش و راز و نیاز کردن و ارتباط با خدا را می آموزد. امام در فرازهایی از این دعا، با اشاره به صفات خداوند، خطاب به خدا چنین راز و نیاز می کند:
وَ اَنْتَ الَّذی عَفْوُهُ اَعْلی مِنْ عِقابِهِ وَ اَنتَ الَّذی تَسْعی رَحْمَتُهُ اَمامَ غَضَبِهِ وَ... .4
و تو آنی که گذشت و آمرزشش از کیفرش برتر است. تو آنی که مهربانی و رحمت او بر غضبش پیشی می گیرد.
قَدْ تَرَی یا اِلهی فَیْضَ دَمْعِی مِنْ خِیفَتِکَ، وَ وَجِیبَ قَلْبی مِنْ خَشیَتِکَ، وَ انْتِقاضَ جَوارحِی مِنْ هَیْبَتِکَ.5
ای خدای من! روان شدن اشکم را از ترست و نگرانی دلم را از بیم عظمتت و لرزیدن اندامم را از شکوه و بزرگی ات می بینی.

یک ـ آثار تربیتی عبادت
عبادت نیز در کنار دیگر جلوه های ارتباط با خدا، آثار تربیتی مشخصی دارد که مهم ترین آن عبارت است از:
اول ـ پرهیز از خودخواهی
عبادت و بندگی خدا، آثار تربیتی فراوانی دارد، همچون رهایی از «خودخواهی» که کلید دست یابی به ارزش های والای انسانی است. به طور مشخص می توان اثر تربیتی عبادت را به دست آوردن روحیه فروتنی در برابر اوامر الهی دانست. انسانی که با یک سری ذکرها و اعمال، قلب خود را متوجه معبودی توانا کرده است، دست نیاز به سوی او دراز می کند و خود را با قدرت و علم مطلق در ارتباط می بیند. ازاین رو، دیگر به دنبال خودخواهی های نفسانی نمی رود. امام سجاد علیه السلاممی فرماید:
وَ قُلْتَ: اُدْعُونی اَسْتَجِبْ لَکُمْ، اِنَّ الَّذیِنَ یَسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ، فَسَمَّیتَ دُعآءکَ عِبادَةً، وَ تَرْکَهُ اسْتِکْبارًا، وَ تَوَعَّدتَ عَلی تَرکِهِ دُخُولَ جَهَنَّمَ داخِرینَ.6
و فرمودی: مرا بخوانید تا برای شما روا سازم. به یقین، کسانی که از بندگی من سرکشی می کنند، زود است که با خواری به دوزخ درآیند. پس دعای خود را بندگی و به جا نیاوردن آن را سرکشی نامیده و بر ترک آن به درآمدن در دوزخ با خواری تهدید کرده و ترسانده ای.
از این دعا برمی آید که اگر انسانی بندگی خدا را به جا نیاورد، این سرپیچی از عبادت خداست و نوعی تکبر ورزیدن به شمار می آید. اثر اخروی این خودبزرگ بینی و غرور، دوری از خدا و سقوط در دوزخی است که از کردارهای ناشایست خود شخص ساخته شده است.
دوم ـ شرافت و عزت نفس
انسانی که خدا را عبادت می کند، خود را در برابر خدا، ضعیف احساس می کند، ولی این احساس کاستی، یک طرف سکه ارتباط خاضعانه با اوست. طرف دیگر آن، عزت، توانایی، افتخار و متانت است. رهایی از سردرگمی، مقاومت در برابر خواسته های شخصی و حفظ خود در برابر ستم و نافرمانی از نشانه های عبادت در حیات انسان است. حضرت امام سجاد علیه السلام در این زمینه می فرماید:
فَاِنَّ الشَّریفَ مَنْ شَرَّفَتهُ طاعَتُکَ، وَ العَزیزَ مَنْ اَعَزَّتْهُ عِبادَتُک.7
بزرگوار کسی است که فرمانبرداری تو او را شریف گردانیده و عزیز و گرامی کسی است که بندگی ات او را عزیز کرده است.

دو ـ آسیب شناسی عبادت
حضرت امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه با سفارش به عبادت و برقراری رابطه با خدا، به آسیب شناسی این هدف تربیتی پرداخته است. در نگاه امام، «خودپسندی» یکی از آفت های عبادت است: «وَ عَبِّدْنی لَکَ وَ لا تُفْسِد عِبادَتی بِالْعُجْبِ؛ و مرا برای (بندگی) خود رام ساز و عبادتم را به خودپسندی (از درجه قبول) تباه مگردان».8
یکی دیگر از آفت های عبادت، «کاهلی و سستی» است. امام در این زمینه می فرماید: «وَ لا تَبْتَلِیَنِّی بِالْکَسَلِ عَنْ عِبادتِکَ؛ و مرا به کاهلی و سستی در عبادتت گرفتار مکن».9

برچسب‌ها: صحیفه سجادیه