یکی دیگر از روش های تربیتی در صحیفه سجادیه در زمینه جنبه شناختی انسان، سفارش به «ذکر و یاد خدا»1 است. این روش تربیتی مبتنی بر اصل «تذکر» است؛ زیرا گاه توجه انسان به خداوند به سبب درگیری اش در فراز و نشیب های زندگی و غفلت و فراموشی کم می شود. ازاین رو، با یادآوری می توان توجه به خدا را در دل او زنده کرد. بنابراین، روش تربیتی «ذکر خدا»، بیشتر یک روش شناختی به شمار می آید.
حقیقت ذکر، همان «توجه قلبی» است. به بیان دیگر، حقیقت ذکر، چیزی جز «همواره به یاد خدا بودن نیست. همواره متوجه مسئولیت و تعهد بودن؛ در همه جا خدا را حاضر و ناظر دانستن؛ در کنار همه چیز، خدا را دیدن؛ نسبت به تمام اعمالمان، خدا را «بصیر» دانستن؛ نسبت به همه حرف هایمان، او را «شنوا» دانستن؛ خود را در همه حال در محضر «اللّه » دیدن و...»،2 معنای واقعی ذکر، خداست که سازنده انسان است.
این روش در نظام تربیتی صحیفه به عنوان عامل بازدارنده از انحراف و اشتباه، نقش بسیار مهمی دارد. انسانی که خدا را بر رفتار خود ناظر و بر گفتار خود شنوا بداند و در همه جا و در همه حال، خود را در محضر خدا ببیند، مراقب رفتارهای خود خواهد بود تا کار ناشایستی از او سر نزند. بنابراین، یاد خدا یکی از روش های بسیار خوب برای اصلاح رفتار انسان است. آثار مهم تربیتی که این روش در پی دارد، عبارتند از:

یکی دیگر از روش های تربیتی در صحیفه سجادیه در زمینه جنبه شناختی انسان، سفارش به «ذکر و یاد خدا»1 است. این روش تربیتی مبتنی بر اصل «تذکر» است؛ زیرا گاه توجه انسان به خداوند به سبب درگیری اش در فراز و نشیب های زندگی و غفلت و فراموشی کم می شود. ازاین رو، با یادآوری می توان توجه به خدا را در دل او زنده کرد. بنابراین، روش تربیتی «ذکر خدا»، بیشتر یک روش شناختی به شمار می آید.
حقیقت ذکر، همان «توجه قلبی» است. به بیان دیگر، حقیقت ذکر، چیزی جز «همواره به یاد خدا بودن نیست. همواره متوجه مسئولیت و تعهد بودن؛ در همه جا خدا را حاضر و ناظر دانستن؛ در کنار همه چیز، خدا را دیدن؛ نسبت به تمام اعمالمان، خدا را «بصیر» دانستن؛ نسبت به همه حرف هایمان، او را «شنوا» دانستن؛ خود را در همه حال در محضر «اللّه » دیدن و...»،2 معنای واقعی ذکر، خداست که سازنده انسان است.
این روش در نظام تربیتی صحیفه به عنوان عامل بازدارنده از انحراف و اشتباه، نقش بسیار مهمی دارد. انسانی که خدا را بر رفتار خود ناظر و بر گفتار خود شنوا بداند و در همه جا و در همه حال، خود را در محضر خدا ببیند، مراقب رفتارهای خود خواهد بود تا کار ناشایستی از او سر نزند. بنابراین، یاد خدا یکی از روش های بسیار خوب برای اصلاح رفتار انسان است. آثار مهم تربیتی که این روش در پی دارد، عبارتند از:
یک ـ آرامش قلب: انسان به طور فطری جویای آرامش خاطر است و اگر کم و بیش، نگرانی هایی دارد، این نگرانی ها باید در پرتو آرامش بالاتری زدوده شود. ژرفای درون آدمی باید آرام و مطمئن باشد. چه عاملی می تواند به انسان آرامش خاطر بخشد؟ به گفته قرآن، تنها یاد خدا می تواند دل های نگران را آرام کند: «أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه باشید تنها با یاد خدا، دل ها آرامش می یابد.» (رعد: 28)
حضرت امام سجاد علیه السلام نیز برای اصلاح و تربیت از این روش تربیتی بهره می گیرد و ذکر خدا را مایه شرافت و بزرگی می داند. همچنین از خداوند متعال می خواهد که دل ها را به یاد خود سرگرم سازد.
یا مَنْ ذِکْرُهُ شَرَفُ لِلذاکِرین... و اشغل قُلُوبَنا بِذِکْرکَ عَنْ کلِّ ذِکْر.3
ای آن که یاد او برای یادکنندگان، شرافت و ارزش است، دل های ما را از هر یادی به یاد خودت وادار.
دو ـ غفلت زدایی: همه گرفتاری ها و لغزش ها در پی غفلت از یاد حق و عذاب و عقاب اوست. افزون بر این، غفلت از خدا، قلب را تیره می سازد و در نتیجه، شیطان و هوای نفس بر انسان چیره می شوند. امام سجاد علیه السلام، یاد خدا را درمان چنین حالتی می داند و می فرماید: «وَ نبّهْنی لِذِکْرِک فی اَوقاتِ الغَفْلةِ؛ و مرا در اوقات فراموشی (پیروی از نفس) به یاد خود آگاه ساز».4
در مقابل، «تذکر و یادآوری حضور حق» به دل صفا می دهد و سبب تصفیه روح از رذایل و آزادی انسان از قید اسارت نفس می شود: «وَ اجْعَلْ سَلامَةَ قُلُوبِنا فی ذِکْرِ عَظَمَتِک؛ و سلامت دل های ما را در یاد بزرگی خود قرار ده».5
وقتی یاد خدا، غفلت را از دل بزداید و به قلب سلامتی بخشد، در این صورت، دل، جلوه گاه محبوب می شود و دوستی دنیا که سرچشمه همه لغزش ها و انحراف هاست، از دل رخت برمی بندد.6

برچسب‌ها: صحیفه سجادیه - سبک زندگی در سیره امام سجاد(ع)