قناعت ، انسان را به کفایت و بی نیازی می رساند. در روایات نیز بی نیازی ، نتیجه قناعت معرفی شده است .
از امام باقر یا امام صادق علیه السلام نقل می کنند: «مَنْ قَنَعَ بِما رَزَقَهُ اللهُ فَهُوَ مِنْ أَغْنَی النَّاسِ؛ هرکس به آنچه خدا به او روزی کرده است، قانع باشد، او از بی نیازترین مردمان است ».1
امام سجاد علیه السلام از کمی قناعت به خداوند پناه می برد؛ زیرا در کنار ناشکری در برابر نعمت های خداوند، موجب اظهار نیاز انسان به دیگران می شود: «(أَعُوذُ بِکَ )... مِنْ قِلَّةِ الْقَناعَةِ ؛ (بار خدایا! به تو پناه می برم )... از کمی قناعت ».2
در تعیین مرز قناعت، باید توجه کرد که بخل و سخت گیری بر خانواده ، قناعت نیست، بلکه قناعت، رضایت انسان است به آنچه دارد تا خود را برای کسب پول و ثروت بیشتر به سختی نیندازد.
«قناعت ، ضد حرص است و آن اکتفا به مقدار نیاز و ضرورت از مال و دیگر امور دنیوی است و صفتی نیکو و از بزرگ ترین وسایل رسیدن به سعادت همیشگی است و فرد قانع ، اندیشه ای آرام و دور از اشتغال دارد که آسوده به کارهای خود می پردازد».3
طمع، به معنای تمایل نفس به چیزی از روی آرزوی شدید و آزمندی است .4 حرص، زیاده روی در آزمندی و میل و اراده است 5 و قناعت نکردن ، انسان را به سوی حرص و طمع سوق می دهد. امام صادق علیه السلام می فرماید: «وَ کُلَّمَا نَقَصَ مِنَ الْقَناعَة ِ زادَ فِی الرَّغْبَةِ؛ هرچه قناعت کمتر باشد، رغبت انسان (حرص و طمع ) زیادتر می شود».6
قناعت اگر در همه امور زندگی (پوشاک ، خوراک ، شهوت، تمایلات نفسانی ، ثروت و...) صورت بگیرد، ریشه طمع و شهوت و هواهای نفسانی قطع می شود و با آسایش خاطر و توجه کامل می توان به امور معنوی پرداخت. 7 در مقابل، حرص و طمع ، انسان را نیازمند می کند تا آنجا که حاضر می شود از آبرو و کرامت نفس بگذرد و به دیگران اظهار نیاز کند، ولی با قناعت ، انسان تا حد ممکن، به اظهار نیاز به دیگران روی نمی آورد.
امام سجاد علیه السلام دوری از طمع و اظهار نیاز به مردم را این گونه توصیف می کند:
رَأَیتُ الْخَیرَ کُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِی قَطْعِ الطَّمَعِ عَمّا فِی أَیدِی النّاسِ وَ مَنْ لَمْ یرْجُ النّاسَ فِی شَی ءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إِلَی اللهِ عَزَّوجَل َّ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ اسْتَجابَ اللهُ عَزَّوَجَل َّ لَهُ فِی کُل ِّ شَی ءٍ. 8
تمام خیر و نیکی را دیدم که در بریدن طمع از دست مردم است و هرکس هیچ امیدی به مردم نداشته باشد و امرش را در هرکاری به خدای ـ عزّوجل ّـ واگذارد، خداوند در هر خواسته ای او را اجابت می کند.
امام سجاد علیه السلام نیز از پیامدهای ویرانگر حرص و طمع، به خداوند پناه می برد و می فرماید: «أَعُوذُبِکَ مِنَ الطَّمَعِ وَ...؛ خدایا! از طمع ورزی ، به تو پناه می برم.»9 و در جای دیگر می فرماید: «وَ اَعِذْنِی... مِنْ َهَلَعِ أهْلِ الْحِرْصِ ؛ خدایا! مرا از حرص آزمندان پناه ده ».10

برچسب‌ها: مقالات - سبک زندگی در سیره امام سجاد(ع)